حکمت و فلسفه ی حج

حکمت و فلسفه­ی حج

محقق: استاد عتیق الله افندی

حکمت­ها و فلسفه­ های حج را می­توان در ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار داد:

1. بُعد اخلاقی حج:

مهمترين فلسفه حج همان دگرگونی اخلاقی است كه در انسان­ها به وجود می­ آورد، مراسم «احرام» انسان را به طور كلی از تعينات مادی و امتيازات ظاهری و لباس­های رنگارنگ و زر و زيور بيرون می­برد و آن­ها را كه در حال عادی بار سنگين امتيازات موهوم و درجه­ ها و مدال­ها را بر دوش خود احساس می­كنند يك مرتبه سبكبار و راحت و آسوده می­كند.

2. بُعد سياسی حج:

حج عامل مؤثری برای وحدت صفوف مسلمانان است و عامل مبارزه با تعصبات ملی و نژاد پرستی و محدود نشدن در حصار مرزهای جغرافيایی است و وسيله ای است برای انتقال اخبار سياسی كشورهای اسلامی از هر نقطه به نقطه­ ی ديگر.

و بالآخره حج، عامل مؤثری است برای شكستن زنجيرهای اسارت و استعمار و آزاد ساختن مسلمين.

3. بُعد فرهنگی حج:

ارتباط قشرهای مسلمانان در ايام حج می­تواند به عنوان مؤثرترين عامل مبادلة فرهنگی و انتقال فكرها درآيد. مخصوصاً با توجه به اين­كه اجتماع شكوه مند حج، نماينده­ ی طبيعی و واقعی همه قشرهای مسلمان جهان است (چرا كه زوار كعبه از ميان تمام گروه­ها، نژادها و زبان­هایی كه مسلمانان به آن تكلم می­كنند برخاسته و در آن­جا جمع می­شوند). لذا در روايات اسلامی می­خوانيم که يكی از فوائد حج نشر اخبار آثار رسول خدا(صل الله علیه و سلم) به تمام نقاط جهان اسلام است.

4. وحدت

شگفت انگيزترين حكمتی كه در حج مشهود است، احساس وحدت و همبستگی است كه در حد اعلای مفهوم انسانيت، به بركت اسلام به وجود می­ آيد. به گونه ­ای که عالم و جاهل، كوچك و بزرگ، زن و مرد، سياه و سفيد، در كنار يك «كانون» و بر اساس يك «قانون» می­جوشند و می­خروشند، می­روند و می­دوند، می­نشينند و بر می­خيزند.

بر قراری اتحاد و هم­بستگی بین مسلمانان مختلف دنیا، یکی از مهم­ترین اهداف حج می­باشد؛ مسلمانان از مناطق مختلف دنیا گرد هم می­ آیند؛ عربی، افغانی، ترکی، چینی، اندونیزیایی و… با هم دیگر آشنا می­شوند و شانه به شانه اعمال و مناسک حج را به جای می ­آورند؛ همه خود را برادر دینی یکدیگر و اولاد حضرت آدم(علیه السلام) تصور کرده و به یکدیگر به چشم بزرگی و کوچکی نمی­نگرند.

5. منافع اقتصادی

مردم هر شهر و کشور می­توانند از صادرات و واردات کشورهای دیگر آگاه­ی پیدا کنند و از این طریق راه­ی برای تجارت و برخورداری از منافع اقتصادی پیدا نمایند و هم خودشان فایده­ ی ببینند و هم برای برادران دینی شان فایده ­ی برسانند. «و أذن فی الناس بالحج … لیشهدوا منافع لهم».

مردم کشورهای متمدن دنیا هر ساله نمایشگاه ­های مختلفی برای عرضه­ ی محصولات مختلف خود دارند، حج نیز می­تواند علاوه بر عبادت بدنی، عبادت مالی یعنی تجارت حلال نیز باشد و نمایشگاه­ی باشد تا هر ملت، محصولات خویش را عرضه نماید؛ چنان­که الله متعال می­فرماید: «لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ» (البقره/189).

6. عبادت کامل

حج عبادت بزرگی است و هم­چنین شکر نعمت­های الهی است؛ عبادت یعنی بندگی و اظهار عجز و انکساری در برابر خالق… این عجز و انکساری در حج تبلور خاصی دارد؛ حاجی در حالت احرام خاک­آلود و شکسته به نظر می­آید و خود را هم­چون غلام و برده­ای ضعیف و پشیمان در برابر آقایش می­پندارد تا مولایش بر وی رحم نماید. در صحرای عرفات به شدت از گناهان خویش پشیمان است و خود را بر دروازه­ ی حریم مولایش می­اندازد و گریه و زاری می­نماید تا از اشتباهات وی درگذرد.

7. حج انقلاب شخصیت­ها

هر حاجی که به دنبال خوب شدن و تبدیلی باشد، مدرسه ­ای بهتر از حج برایش نخواهد بود؛ زیرا مدتی دوری از گناهان و دیدن این سرزمین­ه ای مقدس و زنده ­شدن یاد و خاطرات پیامبر و صحابه که در کتب آمده است، بهترین فرصت برای انقلاب و دگرگونی شخصیت­ها به شمار می­رود.

8. حج صحرای محشری کوچک

یکی از خصوصیات بارز حج این است که صحنه­ ای از صحنه­ های قیامت را برای ما نشان می­دهد؛ هر کس به دنبال کار خود، نیمه­ برهنه، پریشان­ حال، سراسیمه و… به این سو و آن سو حرکت می­کند؛ از همین روست که سوره ­ی (الحج) با ذکر احوال قیامت شروع می­شود: «يَاأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ» و هم­چنین مباحث حج که در سوره­ ی بقره بیان شده است، با جمله­ ی «وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ» پایان یافته است.

حال با توجه به این همه­ حکمت­ هایی که در حج نهفته است، آیا کدام عبادت دیگری می­تواند جایگزین این عبادت مهم حج شود؟ آیا کمک به فقرا می­تواند این اهداف متعالیه را برآورده سازد؟

برای دریافت pdf مقاله روی لینک زیر کلیک کنید

حکمت و فلسفه ی حج